Kapiteni ‘o e Kolisi 1950, ‘Uluaki Maamaloa Loumaile
Si’oku kaunga ng�ue ‘i he ‘Eiki,
‘Oku te fiefia ‘aupito ke fai ha munomuna loto, ‘o felave’i mo e si’i ako’anga na’e fai ai hoto fafanga, he ‘oku fakamanatua ai ‘a e kaveinga ‘a e Siasi Uesiliana "Ke ‘ilo ‘a e ‘Otua mo hono finangalo kiate kitautolu." Pea ke ako’i kakato ‘i he sino, ‘atamai mo e laumalie.
Ko e fakafeta’i lahi, ko hono fakakaukau’i ’e he Hou’eiki Konifelenisi ‘o e Siasi Uesiliana ke fokotu’u ha ‘apiako ‘i Ha’apai ke lava ‘o ako’i ai ‘a e si’i kakai tokolahi, ‘o ‘ikai toe kakau mai ki Tongatapu.
‘I he 1948, ne fakahuafa ai he La’a Kuo Unga Fonua, Kuini Salote Tupou III, ‘a e Kolisi ko Pilolevu ‘i he ‘aho 30 ‘o Sepitema 1948. ‘Oku ‘ikai mangalo ‘a e ‘aho ko ia, he na’a ne ha’ele lalo pe mei Tau’akipulu ki ‘apiako, kae tu’u pe ‘a e fanau ako mei he matapa hu’anga ‘i he ‘otu ’e ua, ‘o a’u mai ki he fale nofo’anga ‘o e Pule Ako. Hili e tu’uta ‘a e Ha’ele ki ai, na’e foki hake leva ‘a e fanau ako ‘o tangutu he mala’e tenisi ‘o situ’a ki Lonitoni, kae hanga ki he falefakatolo ‘o e pule ako ‘i he taimi ko ia. Fakafuofua ki he toko 96 nai.
Ne to folofola e Kuini ‘o ne fakahuafa ‘a e ‘apiako ko e KOLISI PILOLEVU ko e huafa ia ‘o e ‘Alo ‘o e Tu’i, Tupou I, ko Salote Pilolevu. Ko e "PILO" ko e ‘uhinga ko e "IPU", pea ko e "LEVU", ko e ‘uhinga ko e "LAHI". Ko hono ‘uhing leva ‘o e PILOLEVU, ko e "IPU LAHI". Na’a ne folofola, "Fanau, ko ho’omou ‘i heni, ke takitaha fakafonu ’ene ipu, he ko kimoutolu ko e ngaahi IPU ‘a e ‘EIKI. ‘Oku fiema’u ke fonu ho’omou ngaahi ipu he me’a fakasino, faka’atamai, mo e me’a tepu, ‘a e me’a fakalaumalie.
‘Oku manatu ‘a e kau ako tokolahi ki he ‘uluaki Pule Ako ‘o e Kolisi Pilolevu, Miss Knight, he ko e ta’ahine poto he ta piano, pea ako’i ‘a e ngaahi hiva fakapapalangi. Na’e kau ‘a ’ene ako’i ‘a e ngaahi hiva ni ke tokoni ia ke lelei ai ‘a e lea fakapalangi ‘a e to’uako. Ko Miss Tall na’a ne ako’i ‘a e Tauhi ‘Api, Feime’atokoni, tuitui mo e alaa me’a pehee. Na’e hili ‘a e ta’u ’e 3 pea na malolo fakataimi kae fetongi mai ’e Manu Faupula ‘a e Pule Ako Le’ole’o.
‘I he 1947, na’e Tiuta Lahi ‘a Kolotina Helu, pea tiuta ai ‘a Vula Soakai, Pele Taumoepeau Puloka, pea hoko atu ai ‘a Siniva Helu, Vaikalafi Latu Hoeft, Tae Simiki, Pasimati Saafi Talia’uli mo e ni’ihi kehe pe.
‘I he 1953, na’e puleako ai ‘a Rev. C. Harkness, mei ‘Aositelelia, mo hono hoa ko Joyce Harkness. ‘Oku ‘iloa ‘a e faifekau ni, ‘i he’ene poto he lea fakaTonga lelei. Na’a ne ‘a’ahi ki he ngaahi motu he vaka ‘o e siasi ko e "Fetu’u’aho", ‘one maheni ai mo e kau tauhi fonua mo e kau matapule ‘o e ‘Otu Ha’apai.
Ko e ‘uluaki faifekau ‘o e Kolisi ko Rev. Pasimi Vaea, mo hono hoa ko Fane Vaea, na’e toki malolo ‘i he ta’u ni. Ko Faifekau Tupou mo Maletina na’a na hoko atu ai. Ko faifekau Tu’ipulotu mo Kakala, na’a na fetongi ‘a Rev. Harkness mo hono hoa, ‘i he pule ‘o e Kolisi. ‘Oku manatu ‘a e tokolahi kia Tu’ipulotu, na’a ne faiako ‘i he Lesoni Tohitapu, Lea FakaTonga, Lesoni Hiva. Ko e faihiva laulotaha, hono ako’i e ngaahi hiva lalahi ki he Kolisi lolotonga, Kolisi Tutuku mo e Siasi. Na’e hoko atu ‘a Faifekau Tevita Vea mo Toakase, ‘o fa’ele’i ai ‘a Simote Vea, ko e Sekelitali ‘o e Konifelenisi ‘a e ngaahi Siasi Kosilio.
Na’e fokotu’u ‘a e Kolisi Taufa’ahau ‘i he 1955, mo e tiuta ko Senituli Koloi. Ko Sione Pauli ‘Alofi, na’e toki alu atu ‘i he 1956 ‘o tiuta ai. Ko e tokolahi ‘o e ako ko e toko 61. Ko e ‘uluaki kapiteni ‘o e Kolisi Taufa’ahau I, ko Havea Moli Tamanika (Lofanga, Muitoa). Na’a nau ta’u 2 pe, pea toki faka’osi ki he Kolisi-ko-Tupou.
Na’e pehee pe mo e Kolisi Pilolevu, na’e ako pe ‘o toki faka’osi ki he Kolisi ko Kuini Salote. Ko e ‘uluaki kalasi na’e hu ki he Kolisi Kuini Salote, ko Mele Fisi’ilose Longalei, Fifita Lolohea Finau, Mele Kaloni, Pauline Fa. ‘I he 1948, ko Kafo’atu Hakaeai.
Ka ko e ‘uluaki Sivi Lower Leaving ‘a e Pule’anga, mo e ‘uluaki sivi Maamaloa na’e toki fakahoko ia ‘i he 1950 ‘i Ha’apai pe.
‘Oku ‘oatu ‘a e talamonu kiate kimoutolu kotoa pe ‘a e kau Kolisi Tutuku, ‘o e ongo ‘apiako ni ‘i he’etau a’usia ‘a e Siupeli Koula, tu’unga pe ‘i he ‘Eiki ko Sisu Kalaisi.